Door Jacques Geluk
Fotografie: © Hans Makkink
PLANEET
GROENE
Avontuurlijke routes op weg naar een
scroll
Tim van Hattum
Dit artikel verscheen in Academy Magazine 2024,
bekijk alle artikelen uit ACADEMY Magazine 2024 via onderstaand menu.
© hein van iersel
Terug naar boven
Duurzaamheid / Klimaat / Natuur / Onderzoek
‘Natuur is de beste klimaatoplossing die we hebben’
Totale verbouwing van Nederland
In de ‘Only Planet’ beschrijft Tim hoe we met hulp van de natuur klimaatverandering kunnen stoppen. “In de toekomstvisie, die ik met collega’s heb gemaakt, over hoe Nederland er uitziet over honderd jaar als we de zeven routes doorlopen, zetten we twee situaties naast elkaar. Als we niets doen staat Nederland rond 2120 voor de helft onder water. Dan zie je wanhoop. Daar kunnen we niet zoveel mee. We moeten voorkomen dat het gebeurt. De (snelheid van de) zeespiegelstijging hebben we niet zelf in de hand, maar Nederland heeft wel een grote wereldwijde verantwoordelijkheid. Wij hebben de kennis en de middelen – en bovendien per hoofd van de bevolking veel bijgedragen aan het probleem – waardoor we een voorbeeldrol moeten willen geven. Dat kan. Het positieve scenario is echt mogelijk. Als we maar willen. Dat betekent wel een ander voedselsysteem, de natuur op grote schaal herstellen, veel meer ruimte voor water maken, steden groener inrichten en een ander energiesysteem verder ontwikkelen. We moeten meer focussen op geluk en welzijn en niet alleen de economie gebruiken als indicator of het goed met ons gaat. Ons kaartbeeld laat een totale verbouwing van Nederland zien en levert een groen en aantrekkelijk land op met veel ruimte voor water en natuur. Tim vergelijkt de aanpak van klimaatverandering vaak met een marathon. Er is een langetermijnaanpak nodig, het doel is helder (1,5 graad), de tijd dringt en het parcours wordt steeds zwaarder en steiler. Met die metafoor heeft hij in september 2023 samen met een groep klimaatexperts de Jungfrau marathon in Zwitserland gelopen, een van de mooiste en zwaarste marathons ter wereld. De marathon met bijna 2000 hoogtemeters finisht naast de Eiger gletsjer, die net als de meeste andere gletsjers steeds sneller aan het verdwijnen is. "We wilden met deze actie aandacht vragen voor de steeds sneller smeltende gletsjers en de urgentie van wereldwijde klimaatactie. Ons motto was: 'It's not too late to Run4Climate'. Het goede nieuws: we kunnen nog handelen, laten zien wat moet gebeuren en hoe aantrekkelijk de planeet dan uiteindelijk is. De meeste oplossingen zijn beschikbaar, er is alleen nog veel innovatie nodig om de balans met de natuur te herstellen.”
Sleutelmoment
Tim heeft ruim twintig jaar ervaring als consultant, beleidsadviseur en onderzoeker op het grensvlak van water en klimaat. Wanneer en waardoor is hij op het idee gekomen mensen te enthousiasmeren in plaats van angst aan te jagen over het bestrijden van klimaatverandering? Hij vertelt graag over zijn sleutelmoment. “Ik sprak in 2018 met de juf van mijn dochter en vroeg haar of klimaatverandering in het lespakket zat. Dat was niet zo. Ze nodigde mij uit een klimaatlesje te komen geven aan de leerlingen van groep 6, de klas van mijn dochter. Ik ging er naartoe en liet alarmerende klimaatplaatjes zien van overstromingen, bosbranden, vluchtende kangoeroes, droogte. De klas rondkijkend zag ik twintig kinderen die mij met grote ogen aankeken en een beetje wit wegtrokken. Een jongetje had bijna tranen in zijn ogen. Dat raakte me echt en ik bedacht me dat wij met droge ogen vertellen dat de wereld naar de haaien gaat, zonder daar een echt verhaal bij te hebben. Gelukkig had ik nog een plaatje met oplossingen en zag dat het enthousiasme wat terugkwam. In die klas is het zaadje geplant voor mijn boek de 'Only Planet'. De bijna wanhopige blik in de ogen van die 10-jarige kinderen zie ik nu bij veel mensen. Een aantal van hen steekt de kop in het zand, ontkent of denkt ‘het zal mijn tijd wel duren’. Tegelijk maakt een grote groep zich echt grote zorgen over de toekomst van de mensheid of de planeet. Steeds meer vooral jonge mensen hebben last van klimaatdepressie. Daarom wil ik, net als het IPCC, benadrukken dat we het tij nog kunnen keren en ook dat er nog weinig tijd is. Ik wil laten zien wat we er allemaal aan kunnen doen, al was het maar door tegels in de tuin weg te halen. Klimaatverandering en biodiversiteit zijn de belangrijkste onderwerpen van deze eeuw. Iedereen voelt de urgentie, maar mensen zien ook door de bomen het bos niet meer. Zonnepanelen en wind zijn belangrijk, maar slechts een onderdeel van de oplossing. Dit gaat over veel meer dan alleen CO₂ en de energietransitie. Het gaat over die zeven routes die ik schets. Als we die volgen levert dat heel veel op en ontstaat maatschappelijke meerwaarde.”
Steden anders ontwerpen
We hebben het over elektrisch rijden als oplossing, maar de productie van de batterijen is zeer vervuilend. “Technologische oplossingen kunnen ook leiden tot het vernietigen van natuur. Dan schiet je jezelf eigenlijk in de voet en gaat het niet de goede kant op. Dat vraagt om innoveren, want elektrisch rijden is wel heel waardevol. Nog belangrijker is om steden anders te gaan ontwerpen.” Tim denkt aan energieneutrale, natuurinclusieve hoogbouw, waardoor verdichting van de bebouwing om het woningtekort te verminderen niet ten koste gaat van de natuur. Verder noemt hij eerder al drijvende gebouwen in veenweide- en natuurgebieden (“als de waterveiligheid gewaarborgd is”) en kleinschalige woonagglomeraties op het platteland. Bovendien moeten steden zo zijn ingericht dat stadsbewoners geen auto’s meer nodig hebben om voorzieningen en elkaar lopend of met de fiets te kunnen bereiken. Dat scheelt veel slechte luchtkwaliteit. “De meeste autokilometers maken mensen nu nog met korte ritjes naar de supermarkt. Dat moeten we anders regelen in autoluwe, groene steden.” Het vergroenen van steden is één van de routes die Tim aangeeft in zijn boek. “Meer dan de helft van de wereldbevolking woont in steden. Daar ondervindt men de meeste gevolgen van klimaatverandering. Bij extreme buien kan het water in de grotendeels verharde steden niet weg, met wateroverlast tot gevolg. Bij hitte is de stad tien graden warmer dan de omgeving. In Pakistan en India zijn temperaturen van 52 graden gemeten. Daar vallen dodelijke slachtoffers. In Europa zien we ook steeds meer van dit soort extremen. We halen geen 50, maar wel 40 graden. De natuur de stad in halen is dan een zeer belangrijke oplossingsrichting om steden klimaatbestendig in te richten.”
We moeten mensen uitleggen waarom maatregelen voor klimaat en biodiversiteit nodig zijn en wat die ons en volgende generaties kunnen opleveren. “Het is nog niet te laat. Onze toekomstvisie voor Nederland in 2120 is daarom een hoopvol verhaal. Er zijn veel predikers die alleen alarmerende verhalen vertellen. Dat schrikt mensen een beetje af en werkt verlammend. Wat je wilt is dat juist zij in actie komen. Dat kan door hen te inspireren en mee te nemen in een aantrekkelijk verhaal, waarbij ze echt zin krijgen te gaan meebouwen aan een groene toekomst”, zegt milieukundige Tim van Hattum. “CO₂ en methaan zijn de grootste veroorzakers van klimaatverandering. Nederland is klein en tegelijk rijk en welvarend. Daardoor is ons land, ondanks zijn geringe oppervlakte, een van de grootste uitstoters per hoofd van de bevolking. Dat geldt ook voor stikstof.” Volgens Tim speelt stikstof op zich geen grote rol bij klimaatverandering, maar zorgt dit element – naast gewasbeschermingsmiddelen en ontbossing – wel voor een verlies aan biodiversiteit. Te veel stikstof tast dus mede de natuur aan en die is juist onze belangrijkste klimaatoplossing. Het klimaatprobleem is niet meer iets van de toekomst, 2050 of daarna, maar van nu. “Het gebeurt al waar we bij staan en zien we effecten als steeds sneller smeltende gletsjers, bosbranden door extreme hitte, droogte en overstromingen.”
Slimme technologische oplossingen zijn hard nodig om het klimaatprobleem op te lossen, maar volgens Tim moet het zo effectief mogelijk gezond houden van ons natuurlijke systeem –‘CO₂-vretende’ bossen, oceanen, rivieren en wetlands – de basis zijn. “De natuur is onze belangrijkste bondgenoot in de strijd tegen klimaatverandering. We vergeten die basis vaak. Dat is ook de kernboodschap van het laatste IPCC-rapport. Daarin staat veel urgentie, geïllustreerd door alarmerende berichten. De hoofdboodschap dat het nog niet te laat is horen we te weinig. Echt helemaal oplossen van het klimaatprobleem kan niet meer, binnen de perken houden wel. Daar moeten we mee leren leven.
KLIMAAT
We worden overspoeld met alarmerende berichten over klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit. Steeds meer mensen maken zich grote zorgen over de toekomst. Deze mensen horen vooral doemscenario’s en wat zij moeten en niet meer mogen om het tij te keren. Tim van Hattum, programmaleider Klimaat bij Wageningen University & Research, legt juist de nadruk op een hoopvolle toekomst. “Er is geen tijd voor wanhopen. Het is tijd voor actie.” De meeste oplossingen zijn al beschikbaar, áls we willen samenwerken met de natuur. In zijn klimaatgids voor de 21e eeuw, de ‘Only Planet’, en tijdens even inspirerende lezingen geeft hij zeven natuurlijke routes aan voor de avontuurlijke reis naar een groenere planeet en een hoopvolle toekomst.
scroll
Door Jacques Geluk
Fotografie: © Hans Makkink
Tim van Hattum
PLANEET
GROENE
Avontuurlijke routes op weg naar een
Dit artikel verscheen in Academy Magazine 2024,
bekijk alle artikelen uit ACADEMY Magazine 2024 via onderstaand menu.
Totale verbouwing van Nederland
In de ‘Only Planet’ beschrijft Tim hoe we met hulp van de natuur klimaatverandering kunnen stoppen. “In de toekomstvisie, die ik met collega’s heb gemaakt, over hoe Nederland er uitziet over honderd jaar als we de zeven routes doorlopen, zetten we twee situaties naast elkaar. Als we niets doen staat Nederland rond 2120 voor de helft onder water. Dan zie je wanhoop. Daar kunnen we niet zoveel mee. We moeten voorkomen dat het gebeurt. De (snelheid van de) zeespiegelstijging hebben we niet zelf in de hand, maar Nederland heeft wel een grote wereldwijde verantwoordelijkheid. Wij hebben de kennis en de middelen – en bovendien per hoofd van de bevolking veel bijgedragen aan het probleem – waardoor we een voorbeeldrol moeten willen geven. Dat kan. Het positieve scenario is echt mogelijk. Als we maar willen. Dat betekent wel een ander voedselsysteem, de natuur op grote schaal herstellen, veel meer ruimte voor water maken, steden groener inrichten en een ander energiesysteem verder ontwikkelen. We moeten meer focussen op geluk en welzijn en niet alleen de economie gebruiken als indicator of het goed met ons gaat. Ons kaartbeeld laat een totale verbouwing van Nederland zien en levert een groen en aantrekkelijk land op met veel ruimte voor water en natuur. Tim vergelijkt de aanpak van klimaatverandering vaak met een marathon. Er is een langetermijnaanpak nodig, het doel is helder (1,5 graad), de tijd dringt en het parcours wordt steeds zwaarder en steiler. Met die metafoor heeft hij in september 2023 samen met een groep klimaatexperts de Jungfrau marathon in Zwitserland gelopen, een van de mooiste en zwaarste marathons ter wereld. De marathon met bijna 2000 hoogtemeters finisht naast de Eiger gletsjer, die net als de meeste andere gletsjers steeds sneller aan het verdwijnen is. "We wilden met deze actie aandacht vragen voor de steeds sneller smeltende gletsjers en de urgentie van wereldwijde klimaatactie. Ons motto was: 'It's not too late to Run4Climate'. Het goede nieuws: we kunnen nog handelen, laten zien wat moet gebeuren en hoe aantrekkelijk de planeet dan uiteindelijk is. De meeste oplossingen zijn beschikbaar, er is alleen nog veel innovatie nodig om de balans met de natuur te herstellen.”
© hein van iersel
Sleutelmoment
Tim heeft ruim twintig jaar ervaring als consultant, beleidsadviseur en onderzoeker op het grensvlak van water en klimaat. Wanneer en waardoor is hij op het idee gekomen mensen te enthousiasmeren in plaats van angst aan te jagen over het bestrijden van klimaatverandering? Hij vertelt graag over zijn sleutelmoment. “Ik sprak in 2018 met de juf van mijn dochter en vroeg haar of klimaatverandering in het lespakket zat. Dat was niet zo. Ze nodigde mij uit een klimaatlesje te komen geven aan de leerlingen van groep 6, de klas van mijn dochter. Ik ging er naartoe en liet alarmerende klimaatplaatjes zien van overstromingen, bosbranden, vluchtende kangoeroes, droogte. De klas rondkijkend zag ik twintig kinderen die mij met grote ogen aankeken en een beetje wit wegtrokken. Een jongetje had bijna tranen in zijn ogen. Dat raakte me echt en ik bedacht me dat wij met droge ogen vertellen dat de wereld naar de haaien gaat, zonder daar een echt verhaal bij te hebben. Gelukkig had ik nog een plaatje met oplossingen en zag dat het enthousiasme wat terugkwam. In die klas is het zaadje geplant voor mijn boek de 'Only Planet'. De bijna wanhopige blik in de ogen van die 10-jarige kinderen zie ik nu bij veel mensen. Een aantal van hen steekt de kop in het zand, ontkent of denkt ‘het zal mijn tijd wel duren’. Tegelijk maakt een grote groep zich echt grote zorgen over de toekomst van de mensheid of de planeet. Steeds meer vooral jonge mensen hebben last van klimaatdepressie. Daarom wil ik, net als het IPCC, benadrukken dat we het tij nog kunnen keren en ook dat er nog weinig tijd is. Ik wil laten zien wat we er allemaal aan kunnen doen, al was het maar door tegels in de tuin weg te halen. Klimaatverandering en biodiversiteit zijn de belangrijkste onderwerpen van deze eeuw. Iedereen voelt de urgentie, maar mensen zien ook door de bomen het bos niet meer. Zonnepanelen en wind zijn belangrijk, maar slechts een onderdeel van de oplossing. Dit gaat over veel meer dan alleen CO₂ en de energietransitie. Het gaat over die zeven routes die ik schets. Als we die volgen levert dat heel veel op en ontstaat maatschappelijke meerwaarde.”
Steden anders ontwerpen
We hebben het over elektrisch rijden als oplossing, maar de productie van de batterijen is zeer vervuilend. “Technologische oplossingen kunnen ook leiden tot het vernietigen van natuur. Dan schiet je jezelf eigenlijk in de voet en gaat het niet de goede kant op. Dat vraagt om innoveren, want elektrisch rijden is wel heel waardevol. Nog belangrijker is om steden anders te gaan ontwerpen.” Tim denkt aan energieneutrale, natuurinclusieve hoogbouw, waardoor verdichting van de bebouwing om het woningtekort te verminderen niet ten koste gaat van de natuur. Verder noemt hij eerder al drijvende gebouwen in veenweide- en natuurgebieden (“als de waterveiligheid gewaarborgd is”) en kleinschalige woonagglomeraties op het platteland. Bovendien moeten steden zo zijn ingericht dat stadsbewoners geen auto’s meer nodig hebben om voorzieningen en elkaar lopend of met de fiets te kunnen bereiken. Dat scheelt veel slechte luchtkwaliteit. “De meeste autokilometers maken mensen nu nog met korte ritjes naar de supermarkt. Dat moeten we anders regelen in autoluwe, groene steden.” Het vergroenen van steden is één van de routes die Tim aangeeft in zijn boek. “Meer dan de helft van de wereldbevolking woont in steden. Daar ondervindt men de meeste gevolgen van klimaatverandering. Bij extreme buien kan het water in de grotendeels verharde steden niet weg, met wateroverlast tot gevolg. Bij hitte is de stad tien graden warmer dan de omgeving. In Pakistan en India zijn temperaturen van 52 graden gemeten. Daar vallen dodelijke slachtoffers. In Europa zien we ook steeds meer van dit soort extremen. We halen geen 50, maar wel 40 graden. De natuur de stad in halen is dan een zeer belangrijke oplossingsrichting om steden klimaatbestendig in te richten.”
We moeten mensen uitleggen waarom maatregelen voor klimaat en biodiversiteit nodig zijn en wat die ons en volgende generaties kunnen opleveren. “Het is nog niet te laat. Onze toekomstvisie voor Nederland in 2120 is daarom een hoopvol verhaal. Er zijn veel predikers die alleen alarmerende verhalen vertellen. Dat schrikt mensen een beetje af en werkt verlammend. Wat je wilt is dat juist zij in actie komen. Dat kan door hen te inspireren en mee te nemen in een aantrekkelijk verhaal, waarbij ze echt zin krijgen te gaan meebouwen aan een groene toekomst”, zegt milieukundige Tim van Hattum. “CO₂ en methaan zijn de grootste veroorzakers van klimaatverandering. Nederland is klein en tegelijk rijk en welvarend. Daardoor is ons land, ondanks zijn geringe oppervlakte, een van de grootste uitstoters per hoofd van de bevolking. Dat geldt ook voor stikstof.” Volgens Tim speelt stikstof op zich geen grote rol bij klimaatverandering, maar zorgt dit element – naast gewasbeschermingsmiddelen en ontbossing – wel voor een verlies aan biodiversiteit. Te veel stikstof tast dus mede de natuur aan en die is juist onze belangrijkste klimaatoplossing. Het klimaatprobleem is niet meer iets van de toekomst, 2050 of daarna, maar van nu. “Het gebeurt al waar we bij staan en zien we effecten als steeds sneller smeltende gletsjers, bosbranden door extreme hitte, droogte en overstromingen.”
Slimme technologische oplossingen zijn hard nodig om het klimaatprobleem op te lossen, maar volgens Tim moet het zo effectief mogelijk gezond houden van ons natuurlijke systeem –‘CO₂-vretende’ bossen, oceanen, rivieren en wetlands – de basis zijn. “De natuur is onze belangrijkste bondgenoot in de strijd tegen klimaatverandering. We vergeten die basis vaak. Dat is ook de kernboodschap van het laatste IPCC-rapport. Daarin staat veel urgentie, geïllustreerd door alarmerende berichten. De hoofdboodschap dat het nog niet te laat is horen we te weinig. Echt helemaal oplossen van het klimaatprobleem kan niet meer, binnen de perken houden wel. Daar moeten we mee leren leven.
‘Natuur is de beste klimaatoplossing die we hebben’
We worden overspoeld met alarmerende berichten over klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit. Steeds meer mensen maken zich grote zorgen over de toekomst. Deze mensen horen vooral doemscenario’s en wat zij moeten en niet meer mogen om het tij te keren. Tim van Hattum, programmaleider Klimaat bij Wageningen University & Research, legt juist de nadruk op een hoopvolle toekomst. “Er is geen tijd voor wanhopen. Het is tijd voor actie.” De meeste oplossingen zijn al beschikbaar, áls we willen samenwerken met de natuur. In zijn klimaatgids voor de 21e eeuw, de ‘Only Planet’, en tijdens even inspirerende lezingen geeft hij zeven natuurlijke routes aan voor de avontuurlijke reis naar een groenere planeet en een hoopvolle toekomst.
KLIMAAT