Dit artikel verscheen in ACADEMY Magazine 2024,
bekijk alle artikelen uit ACADEMY Magazine 2024 via onderstaand menu.

Onderwerpen
Filosofie, Geschiedenis en Religie, Geopolitiek, Mens en Samenleving,
Politiek en Overheid, Wetenschap en Onderzoek

Hoe kon dat? We weten uit de geschiedenis dat de mate van vreedzaamheid afhangt van een aantal factoren. Als staten elkaar in evenwicht houden is het riskant om een oorlog te beginnen. In de 19e eeuw waren de grootmachten van weleer – het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Rusland, Pruisen en Oostenrijk – duidelijk aan elkaar gewaagd. Dat maakte oorlog voeren risicovol, zo realiseerden zij zich, en daarom deden de vijf hun best de stabiliteit te handhaven.

Zo zijn er meer factoren die het verschil tussen oorlog en vrede kunnen betekenen. Omdat er in de multipolaire 19e eeuw steeds nieuwe allianties mogelijk waren tussen de grootmachten was het makkelijker het machtsevenwicht tussen de vijf te bewaren zonder een wapenwedloop te hoeven beginnen, zoals in de bipolaire Koude Oorlog, toen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie tegenover elkaar stonden.

Kwaliteit van leiders
De legitimiteit van de bestaande orde speelt ook een rol. Als die hoog is, als de grootmachten de bestaande orde willen behouden, draagt dat bij aan de stabiliteit. De kwaliteit van leiders was in de 19e eeuw misschien wel doorslaggevend. Om er één te noemen: De Oostenrijkse minister van buitenlandse zaken, Klemens Von Metternich (1773-1859) was een groot staatsman. Hij slaagde erin het Franse revanchisme na het verlies van de Napoleontische oorlogen te beteugelen door niet te kiezen voor wraak, maar Frankrijk zijn grenzen van 1792 te gunnen. Hij wist ook de ongedurige tsaar Alexander I (1777-1825), die droomde van warme zeehavens voor het Russische rijk, in te tomen.

Voldoet de 21ste eeuw aan de criteria die in de 19e eeuw bloedige oorlogen wisten te voorkomen? Het lijkt er niet op. Het machtsevenwicht wordt ondergraven door de duizelingwekkende opkomst van China. Die ging deze eeuw niet alleen gepaard met hoge economische groei maar ook met razendsnel gestegen defensie-uitgaven.

De wereldorde is net als in de 19e eeuw opnieuw multipolair, maar van soepel wisselende allianties om het evenwicht te bewaren is geen sprake. Het systeem is niet stabiel. China, Rusland en Iran, stilzwijgend gesteund door de ‘Global South’, achten de huidige orde waarin het Westen nog altijd dominant is niet legitiem en willen deze omverwerpen.

En dan is er nog die andere kwestie, de kwaliteit van de leiders. De Russische minister van buitenlandse zaken Lavrov is nou niet bepaald de reïncarnatie van Klemens von Metternich. Xi Jinping heeft enkel oog voor zijn eigen belang. En in de Verenigde Staten dient Trump zich alweer aan. Je gaat er bijna van terugverlangen naar de 19e eeuw.”

“De oorlog in Oekraïne gaat in 2024 zijn derde jaar in en het eind van het bloedvergieten is nog niet in zicht. Israël en Hamas zijn in 2023 opnieuw slaags geraakt en boven Taiwan hangt al jaren de dreiging van Chinees militair ingrijpen. Je vraagt je in gemoede af: wat heeft de 21ste eeuw nog meer voor ons in petto? Wordt die uiteindelijk net zo bloedig als de 18e en 20ste eeuw – of kan de geschiedenis toch nog een andere wending nemen? De 19e eeuw was, opvallend genoeg, relatief vreedzaam.