Dit artikel verscheen in Academy Magazine 2024,
bekijk alle artikelen uit ACADEMY Magazine 2024 via onderstaand menu.

Onderwerpen
Duurzaam Bouwen, Duurzaamheid, Het Weer, Innovatie, Klimaat

De toekomst
Gerrit Hiemstra, afgestudeerd in 1986 in Wageningen als landbouwkundig ingenieur met als specialisatie agrometeorologie, heeft in 2000 het bedrijf WeerOnline opgezet en in 2014 Weather Impact. “Dat is voor de helft mijn bedrijf, maar daarin speel ik geen operationele rol meer, meer een soort commissarisrol. Het is een adviesbureau dat toepassingen van meteorologische en klimaatkennis ontwikkelt in ontwikkelingslanden in Afrika en Azië, vaak voor kleine boeren.” In januari 2022 heeft hij de Machiavelliprijs gekregen, door de heldere manier waarop hij klimaatverandering en de gevolgen daarvan duidelijk maakt voor een groot publiek. Dat – en doordat het zijn missie nog steeds is mensen te wijzen op de impact van klimaatverandering op ons allemaal – maakt hem bij uitstek dé man om een blik in de toekomst te werpen. Hij geeft al aan dat we alleen als we ons gedrag veranderen, bijvoorbeeld door ‘oars’ te bouwen en het gebruik van fossiele grondstoffen af te bouwen, de temperatuur- en zeespiegelstijging en daarmee veel ellende kunnen voorkomen. Dus, hoe ziet hij de toekomst? “Dat vind ik een moeilijke vraag om te beantwoorden. We weten wat we moeten doen, maar doen nog veel te weinig. Het is wat dat betreft heel dubbel: het is duidelijk wat moet gebeuren, alleen is het moeilijk om dat in de praktijk te brengen omdat het iedereen aangaat, zowel de individuele Nederlander als het hele bedrijfsleven. We moeten zo snel mogelijk aan de slag met praktische klimaatoplossingen. Daarmee kunnen we de wereld veranderen."

Lezingen over het menselijke aspect
“Het menselijke aspect komt in mijn lezingen en presentaties vaak aan de orde. Velen hebben moeite met het doormaken van een transitie. Logisch, dat heb ik zelf ook meegemaakt. In eerste instantie zoek je argumenten waarom je niet zou hoeven veranderen en ontwikkel je weerstand.” ‘Ik kan maar 200 kilometer rijden op een volle batterij en er zijn vast niet genoeg laadpalen’ is een normale reactie, maar vaak gebaseerd op onvolledige of onjuiste informatie. Je hoort vooral wat je wilt horen in die fase. “Daarna kom je in een soort ontkenningsfase: ‘het is allemaal onzin en hoeft allemaal niet’. Samenvattend bestaat zo’n proces uit een aantal stappen: ontkenning, weerstand en dan lethargie (‘het heeft toch allemaal geen zin’). Daarna volgt de experimenteerfase: ‘laten we zo'n elektrische auto toch maar eens proberen’ en vervolgens denk je: ‘Potverdorie, dat valt best mee’ en ben je door de verandering heen.” Hetzelfde geldt voor het omarmen van een ander eetpatroon, zonder vlees. “Mensen kunnen zich niet voorstellen hoe het is om geen vlees te eten en weten niet dat er veel lekkere alternatieven zijn. Die onzekerheid leidt tot angst en angst leidt tot weerstand’.” Komt dit verhaal aan bij de mensen in de zaal? “Wat ik meestal terugkrijg van lezingen, is dat mensen een beetje uit hun evenwicht raken en tegelijkertijd ook geïnspireerd zijn. Ik laat hen zien dat het ook anders kan, zonder hen angst aan te praten. Geen doemdenken, maar doendenken. Als je iets dóet verandert niet alleen de situatie voor jezelf, ook voor de mensen om je heen. Dat doen heeft een uitstralingsefffect.”

Eerst advies, dan bouwen
In eerste instantie hebben meteoroloog Gerrit, architect Doeke en energieadviseur Nicolaas een adviserende taak. Gerrit: “Wij weten hoe je een ‘biobased’ huis moet bouwen van ontwerp tot aan realisatie, inclusief verwarmings- en ventilatiesysteem, en energievoorziening. Het hele traject van papier tot de laatste te monteren schroef kunnen wij begeleiden. In de toekomst gaan we wellicht ook zelf huizen leveren. Dan kunnen mensen zeggen: ‘Ik heb een bouwterrein en wil bij jullie een huis bestellen’. Oarshûs richt zich zowel op particulieren als woningcoöperaties, projectontwikkelaars en gemeenten die misschien zelf nog iets bouwen.” Daar is volgens Gerrit veel belangstelling voor. Het feit dat vele Nederlanders hem kennen van de televisie helpt daar wellicht bij. “Ik weet veel van de atmosfeer en het klimaat. Een deel van mijn lezingen gaat altijd over de vraag wat we aan moeten met klimaatverandering. Het antwoord daarop is heel breed, maar het gaat vooral om gedragsaanpassing. Bijvoorbeeld door minder spullen te kopen, energie te besparen, elektrisch te gaan rijden, van het gas af te gaan, niet of minder te vliegen, vegetarisch of veganistisch te gaan eten en ‘biobased’ te bouwen.” Dat laatste is iets waarover veel mensen nog niet hebben nagedacht. Elektrisch rijden is bekender, maar sommige mensen twijfelen na berichten over zelfontbrandende batterijen en slechte arbeidsomstandigheden bij het delven van grondstoffen voor batterijen. “Ik vind het bijzonder dat dit laatste argument gebruikt wordt, want datzelfde gebeurt namelijk ook bij de winning van olie en gas. Dat wordt kennelijk wel geaccepteerd.”

Gerrit Hiemstra probeert tot hij in september 2023 afscheid neemt van de NOS het algemene publiek tijdens zijn weerpraatjes zoveel mogelijk bewust te maken van de gevolgen en impact van klimaatverandering. “Ik realiseerde mij dat het vertellen hierover niet meer voldoende was voor mij en solliciteerde bijvoorbeeld bij de Klimaatraad, waarin klimaatwetenschappers zitten die de regering adviseren. Ik ben geen wetenschapper en kreeg dan ook de melding dat ik niet was geselecteerd. Toch wilde ik buiten de privésfeer, waarin ik al veel deed zoals van het gas af, elektrisch rijden, niet meer vliegen en vegetarisch eten, invloed uitoefenen.We hebben zelf een 'biobased' en klimaatneutraal huis gebouwd en daarbij heb ik Doeke en Nicolaas leren kennen. Dankzij het succesvolle ontwerp- en bouwproces, de opgedane ervaring en de mensen die ik daar heb leren kennen, willen we daarmee nu andere mensen helpen via onze onderneming Oarshûs.” Het huis van Gerrit Hiemstra in het zuidwesten van Fryslân is heel energiezuinig – het levert zelfs meer energie dan het gebruikt – en ook optimaal ‘biobased’ gebouwd. Gerrit: “We hebben geprobeerd zo weinig mogelijk beton en baksteen te gebruiken, vooral geen cement. Cementproductie is namelijk verantwoordelijk voor ongeveer 6 procent van de wereldwijde broeikasgasemissie. Dat is echt veel. Als je die uitstoot kunt voorkomen door op een andere manier te bouwen is dat geweldig. In het hout dat je gebruikt zit bovendien de koolstof opgesloten die de bomen uit de atmosfeer hebben gehaald. Die haal je uit de cyclus, waarmee je twee vliegen in één klap slaat.” Moet de fundering dan niet van beton zijn? Dat is niet nodig, zegt Gerrit. “Een woning gemaakt van ‘biobased’ bouwmaterialen is veel lichter dan een stenen huis, waardoor de fundering sowieso beperkter kan zijn. Het kan voldoende zijn om palen te gebruiken die je in de grond schroeft. Daar zet je het huis op.” Op de vraag welke materialen bij uitstek geschikt zijn voor een bio-gebaseerd huis, antwoordt Gerrit: “In de praktijk wordt vooral gebruik gemaakt van houtskeletbouw. Je maakt dan de dragende wanden en het dak met een geraamte van houten balken. De openingen vul je op met natuurlijk isolatiemateriaal, zoals stro, hennep, vlas, miscanthus of cellulose. Aan de buiten- en aan de binnenkant wordt het afgewerkt met plaatmateriaal, zoals multiplex platen. Door dat plaatmateriaal op het geraamte te schroeven creëer je stijfheid in de constructie.” Voor Gerrits huis is gebruik gemaakt van kalkhennepblokken, een combinatie van kalk en hennepsnippers. Bijkomend voordeel is een huis dat van nature al comfortabel is.

Praten over de effecten van klimaatverandering in zijn weerpraatjes voor de NOS is na bijna een kwart eeuw niet meer genoeg voor meteoroloog Gerrit Hiemstra. Hij wil en gaat er echt wat aan doen. Samen met architect Doeke van Wieren en energieadviseur Nicolaas van Everdingen is hij oprichter van Oarshûs (Fries voor anders huis). Hun missie is de negatieve impact van bouwen op mens, natuur en klimaat te voorkomen door te focussen op herstel, waardentoevoeging en opbouwend te werk gaan.