Dit artikel verscheen in Academy Magazine 2024,
bekijk alle artikelen uit ACADEMY Magazine 2024 via onderstaand menu.

Onderwerpen
Millennials, Tijdgeest, Overheid, Trends, Wetenschap, Wonen, Demografie

Stand van uw gemeente
Inmiddels leidt het oplopende woningtekort tot nieuwe uitdagingen op lokaal niveau. Zo heeft een gemeente in Zuid-Holland Jan Latten de vraag voorgelegd welke huishoudens in zijn ogen potentiële gegadigden zouden kunnen zijn voor flexwoningen die de gemeente graag wil inzetten om woningtekorten in te lopen. Moeten deze tijdelijke woningen primair worden gebouwd voor starters, spoedzoekers, arbeids- of asielmigranten? Het vereist een andere insteek dan wanneer men bijvoorbeeld extra woningen voor ouderen wil bouwen. Jan Latten heeft de gemeente vanuit zijn demografisch perspectief gewezen op de onderscheiden leefsituaties van de verschillende doelgroepen. Daarmee is het nut van flexwoningen op de kaart gezet, maar ook de noodzaak te differentiëren naar doelgroep, aldus de wethouder.

Een gemeente in Friesland wilde vooral weten hoe de potentiële beroepsbevolking in de regio zich zal ontwikkelen. Van welk sociale context moet men uitgaan en wat zouden belangrijke parameters voor de toekomst kunnen zijn? Jan Latten gaf zicht op kwantitatieve demografische ontwikkelingen, maar ook op het sociaal demografische aspect en op kansen en mogelijkheden. Hij kaartte ook de vraag aan hoe het met het arbeidsethos van verschillende bevolkingscategorieën gesteld is. Het belang dat nieuwe generaties hechten aan een baan speelde ook als vraag bij het programma ‘Tijd voor Toekomst’ dat AAG-bedrijfsconsulting en services voor directeuren en managers in de zorg organiseerde en waar Jan zijn visie op kon geven.

Afgelopen jaar heeft Jan Latten vanuit zijn deskundige duiding van cijfers diverse gemeenten, organisaties en bedrijven kunnen adviseren. Zijn duiding is altijd op feiten gebaseerd, maar mist niet de durf buiten de lijntjes te denken.

Turbulentie in levensloop nieuwe generaties wordt onderschat
Je hoort het vaker ‘Mijn ouders zijn gescheiden en ik ga het anders doen’. Wie denkt dat het aantal verbroken relaties bij de jongste generatie afneemt, heeft het behoorlijk mis. Op alle fronten is zichtbaar dat relaties breekbaarder zijn dan ooit. Scheiden, alleen gaan wonen, terug naar je ouders, het is demografie pur sang. Punt is, het heeft meteen gevolgen voor de sociale context, maar ook voor de woningvraag. Hoewel in prognoses wordt uitgegaan van meer individualisering wordt de intensiteit van verandering volgens Jan Latten onderschat. De trend in het aantal scheidingen wordt telkens naar boven bijgesteld net zoals bij het aantal immigranten. De woningbouwprogrammering loopt daardoor uiteraard achter op de werkelijke vraag. Het kwantitatieve tekort wordt niet ingelopen.

Er is nog weinig besef dat een sterke groei van het aantal alleenstaanden ook gevolgen heeft voor de koopkracht van huishoudens. Er zullen meer single huurders en kopers zoeken naar kleine betaalbare woningen. Het aantal bewoners dat alle woonkosten moet betalen uit één inkomen neemt daardoor immers fors toe. In het debat over betaalbaar wonen wordt daaraan nog weinig aandacht besteed. Jan Latten maakt duidelijk dat prognoses niet als beleidsdoel moeten worden gezien, hooguit als een van de mogelijke scenario's voor de toekomst.

Mythes ontkrachten
Dat is precies wat gebeurt in gemeenten aan de randen van het land. Vergrijzing verloopt daar soms extra snel. Op basis van zijn wetenschappelijk onderzoek legt Jan Latten uit dat mensen in vergrijsde gebieden niet ouder worden dan elders in het land. De extra vergrijzing ontstaat wanneer jaar op jaar een deel van de jongeren vertrekt naar steden of andere delen van het land. Dat leidt tot een aanhoudende uitfiltering. Daardoor neemt het percentage ouderen op sommige plaatsen snel toe en de beroepsbevolking juist af. De vaak gehoorde opmerking ‘het komt door de vergrijzing’, moet volgens hem op zijn minst worden gerelativeerd. ‘Het komt door verhuisgedrag’ geldt minstens net zo. Zijn diepgravende demografische kennis en regionale kennis in het bijzonder helpt mythes te ontkrachten. Dat helpt beleidsmakers, professionals of ondernemers juiste antwoorden te vinden en te voorkomen dat naar verkeerde antwoorden wordt gezocht. Moet je in vertrekregio’s inzetten op de bouw van eengezinshuizen om jonge mensen van elders aan te trekken? Of gaat het erom geboren en getogen jongeren in vertrekregio’s te binden?

Waar moet je als woningcorporatie in dat geval rekening mee houden? Dat is de belangrijkste vraag waarop een woningcorporatie in de Achterhoek antwoord zocht. En wat speelt er allemaal als inderdaad meer woningen moeten worden gebouwd om immigranten te huisvesten? Met zijn brede sociaal demografische kennis heeft Jan Latten maatwerk geleverd en het bestuur van de corporatie geholpen richting te geven aan de bouwopgave voor komende jaren.

De nationale politieke- maatschappelijke vraagstukken worden intussen bijna dagelijks weerspiegeld op regionaal en gemeentelijk niveau. Woningcorporaties, marktpartijen, lokale beleidsmakers of bestuurders trekken aan de bel omdat landelijke kwesties zich ook manifesteren in hun eigen gemeente, regio of organisatie. Bijvoorbeeld doordat de bewoners vaker te maken krijgen met armoede of vaker van een uitkering afhankelijk blijken te zijn dan elders. Op andere plekken komen problemen als hoge eenzaamheid onder bewoners naar voren.

Net als op nationaal niveau hangen ook op lokaal niveau beleidsvragen vrijwel altijd samen met demografisch omstandigheden, maar dan met een specifiek lokaal karakter. Als kansrijke jongeren naar elders vertrekken blijven meer kansarme inwoners in een gemeente achter. Dat kan op allerlei beleidsterreinen merkbaar worden. Zo kan eenzaamheid of gebrek aan mantelzorg meer dan elders op de loer liggen, juist omdat zonen, dochters en kleinkinderen zijn vertrokken, maar de ouders zijn gebleven.