Dit artikel verscheen in Academy Magazine 2024,
bekijk alle artikelen uit ACADEMY Magazine 2024 via onderstaand menu.

Onderwerpen
Arbeidsmarkt, Banking, Beleggen, Journalistiek, Overheid, Pensioenen, Robotica, Vermogensbeheer

Technologie is dé oplossing
“De echte oplossing om iets te doen aan de arbeidsmarktkrapte zonder het opgeven van hele sectoren of het inleveren van een deel van de welvaart, is natuurlijk technologisch. Digitalisering, automatisering, robotisering. In alle westerse landen gaat dat moeilijk – op robotsering na, robots zijn al gemeengoed in veel productielijnen van de maakindustrie – en lukt het niet echt die computer aan het werk te krijgen. Dan hebben we het nog niet over AI, maar over simpele toepassingen die snel opkomen, zoals ChatGPT, die ervoor zorgt dat de computer vervelende taakjes zelf gaat uitvoeren.” Om die automatisering voor elkaar te krijgen moet de computer iets meer interface krijgen, zodat die kan fungeren als schakel met de mens. De computer moet iets meer naar ons luisteren. “Als je nu met een computer werkt moet je als kantoorwerker exact doen wat de computer wil, anders doet ie het niet. Terwijl we zo’n beetje alle kennis van de mensheid onder de knop hebben zitten en de snelste rekenmachine ooit hebben uitgevonden, lukt het niet daarvan productiever te worden. Daarom moeten we slimme kantoor-AI inzetten, die zoals gezegd veel taken die ons nu van het werk houden overneemt.” Probleem is dat angst voor het nieuwe die hele ontwikkeling en de gevolgen daarvan (denk aan banenverlies), net als vroeger, vertraagt. “Er zijn twee redenen om nu minder bang te zijn voor de effecten op de arbeidsmarkt. Ten eerste die arbeidsmarkt is extreem krap en wordt alleen maar krapper. Voor je baan hoef je niet zo snel te vrezen. Bovendien mag je verwachten dat mensen die ermee gaan werken wat hoger opgeleid zijn en die angst hopelijk beter kunnen bestrijden.”

Mensen hebben nog niet zo goed door dat de arbeidsmarkt nog decennialang krapper wordt en we pas aan het begin staan van de vergrijzing. “De echte klappen moeten komen en die zullen de dienstverlening voor de gemiddelde burger flink schaden.” AI kan dat gedeeltelijk voorkomen, maar Mathijs snapt dat mensen bang zijn dat dit op den duur leidt tot ontmenselijking. “Dat iets anders iets beter kan dan wij. Een mens moet altijd de uiteindelijke toestemming geven voor wat de computer bedenkt. Dat in de software opnemen is niet zo gemakkelijk. Overheden, zoals de EU die een AI-wet wil invoeren, moeten een grote rol spelen bij de groei van AI, maar dat moet niet leiden tot een vertraging bij het implementeren van productiviteitsverhogende digitale oplossingen. Die luxe hebben we niet.”

Arbeidsmigranten kunnen de krapte op de arbeidsmarkt op de korte termijn verlichten, maar dat betekent niet dat je die tijdelijke oplossing zomaar moet doorstrepen. “Zij zijn nodig in de zorg en de maakindustrie en kunnen ervoor zorgen dat de hele harde overgang die ontstaat doordat de babyboomers met pensioen gaan wat draaglijker maken.” Mathijs denkt dat we goed moeten kijken in welke sectoren en onder welke omstandigheden de laagstbetaalde arbeidsmigranten werken, maar is verbaasd dat Pieter Omtzigt heeft gezegd ook kennismigranten de deur te wijzen. “Dan schiet je echt in je eigen voet.” Dan constateert hij: “Als je alles doet, dan nog wordt de arbeidsmarkt alleen maar krapper. Kijk naar de demografische ontwikkeling. De beroepsbevolking krimpt, ook door vergrijzing. Nu nog niet, maar dadelijk wel.”

De afgelopen twintig jaar is de economie alleen maar blijven groeien doordat we steeds harder en langer werken, ook in deeltijd, en de pensioenleeftijd is opgerekt. Vrijwel alle jongeren hebben een bijbaan. Iedereen is zo’n beetje ingezet. “Eigenlijk een heel armoedige manier van economische groei, want je kunt beter zorgen dat iedereen slimmer werkt en de productiviteit van iedere werknemer stijgt. Met dezelfde hoeveelheid mensen en apparatuur meer doen, dat moet de bron zijn van welvaartsgroei. Werknemers krijgen dan ook meer vrije tijd. De voorbije decennia lukt dat niet meer. Dat is een grote puzzel voor economen. Ondanks het feit dat er waanzinnig veel nieuwe technologie met name in het kantoor is terechtgekomen, zien we juist in de financiële en zakelijke dienstverlening en bij de overheid, dat de productiviteit niet meer serieus groeit.”

“De laatste kruimeltjes zijn door werkgevers uit de koektrommel gesnoept door werknemers – ook in deeltijd – langer en meer te laten werken en in dienst te houden na hun pensionering. De laatste twintig jaar zijn heel wat trucs verzonnen om alles uit de krappe arbeidsmarkt te persen”, zegt Mathijs Bouman. “Het aantal Nederlanders in de werkzame leeftijd dat daadwerkelijk werkt is hoger dan elders. Dat gebeurt echter vaker in deeltijd. Werkgevers kunnen proberen parttimers vrijwillig meer uren te laten maken, maar wanneer daar druk op zit is de kans groot dat ze helemaal stoppen.” Volgens Bouman zou het goed zijn het deel van de beroepsbevolking dat niet veel behoefte heeft aan een deeltijdbaan erbij te betrekken, door te zorgen voor een betere beloning, meer uren aan te bieden en kinderopvang beter te organiseren. “Werkgevers moeten proberen hun bedrijfsvoering zo in te richten zodat mensen veel flexibeler met hun eigen roosters kunnen omgaan.”