Dit artikel verscheen in Academy Magazine 2024,
bekijk alle artikelen uit ACADEMY Magazine 2024 via onderstaand menu.

Onderwerpen
Architectuur, Artificial Intelligence, Creativiteit, Duurzaamheid, Innovatie, Kunst en Cultuur

Door de ogen van een vlinder
Nu kijkt Daan door de ogen van een vlinder en onderzoekt hij hoe insecten het licht dat bloemen geven kunnen zien en op welke manier hij die ervaring kan doorgeven aan mensen. De natuur is zo’n grote inspiratiebron dat Daan de komende jaren niet zonder ideeën zal zitten.

Ruimteafval-laboratorium
Daan en zijn team kijken ook naar hoe ze bestaande problemen kunnen oplossen door techniek en natuur te combineren. “Er is nu meer dan 8,1 miljoen kilo aan ruimteafval, stukjes van satellieten en raketten. Dat is een probleem, want die kunnen de bestaande satellieten of het internationale ruimtestation ISS beschadigen. Die kunnen er met een enorme snelheid tegenaan botsen. Niemand heeft er echt een oplossing voor en het wordt alleen maar erger doordat steeds meer satellieten worden gelanceerd. De wereldberoemde ruimtewetenschapper Kessler heeft berekend dat er in 2030 zoveel troep is dat alles wat we daarna lanceren min of meer wordt geraakt door ruimteafval. Dan kunnen we niet meer terug. Daarom werken we samen met de Europese ruimteorganisatie ESA in het Space Waste Lab aan het programma ‘Clean Space’. Samen visualiseren we waar het ruimteafval is, hoe we het kunnen opvangen, upcyclen of upgraden. Is het te gebruiken om 3D-geprinte huizen voor op de maan mee te maken? Wat kunnen en moeten we daarmee? Dat is een héél complex proces, maar bijzonder om met echt slimme mensen te werken aan het oplossen van een zeer actueel thema. Voor de lange termijn geldt dat we in een wereld leven waarin vervuilen niet gratis is en we de troep moeten opruimen. In de oceanen én de ruimte.”
Daan, die altijd probeert te denken in oplossingen, vindt dit project ook leuk omdat het ‘echt andere koek is’. Hij hoopt er een stukje bewustzijn mee te creëren, zonder het vingertje te heffen, want daar is hij niet van.

Eigenwijs zijn
Hoe kan het dat Daan, geboren in de buurt van de Nieuwkoopse Plassen, zich niet alleen laat inspireren door de natuur, maar daar ook samen met zijn team wat mee doet? “Gewoon, eigenwijs zijn. Het gevoel hebben dat het anders kan en misschien ook moet. Niet blijven vastzitten in een mening. Het gaat niet om gelijk hebben, maar om voorstellen doen. Kijk, dit kan, dat kan, zus kan. Daarom zijn die lezingen – over toekomst, verbeelding en dromen – via Speakers Academy zo leuk. Ik maak het heel visueel met korte films en foto's. Het is ook echt, we hebben het gemaakt, dus heel tastbaar en realistisch. Tegelijkertijd is het pionieren. Er zijn niet zoveel mensen op de wereld die dit doen. Dus, heb ik het over de projecten, de ideeën erachter én het proces. Hoe ontkom je nu aan de worstelingen die iedereen heeft, ik ook, om dingen voor elkaar te krijgen? Het is heel belangrijk concreet te laten zien wat allemaal al mogelijk is en kan leiden tot een betere toekomst. Veel mensen weten dat niet.”

Sterrenkijken
Seeing Stars is, net als Urban Sun (waarbij met far-UV-licht van bovenaf een veilige zone wordt gecreëerd waar virussen geen kans krijgen), een mooi voorbeeld van de Roosegaarde-gedachte. “De sterren heb ik niet ontworpen, die zijn miljoenen jaren oud.” De laatste decennia zijn ze door stadsbewoners nauwelijks meer te zien. “Dat komt door de brute, lompe manier waarop we met licht omgaan. Lantaarnpalen die de hele nacht aanstaan als er niemand is, tankstations fel verlicht na sluitingstijd. Ik houd van licht, maar ook van duisternis. We hebben de stadsbesturen van twee middelgrote steden, Leiden en Franeker, ervan kunnen overtuigen anderhalf uur lang álle lichten uit te doen. De burgemeesters keurden het veiligheidsplan goed, burgers sloten de gordijnen en ondernemers zetten de billboards uit. In Leiden, een van de meest lichtvervuilende plekken ter wereld, was het helemaal gaaf. Daar zagen tienduizenden mensen om tien uur ’s avonds ineens stukjes van de Melkweg. Iedereen fluisterde, wat zorgde voor het terugbrengen van een sprookjesachtige sfeer in het dagelijks leven.”

Daan: “Seeing Stars laat net als SPARK zien dat je in een tijd van energiecrisis en problemen met biodiversiteit samen minder kunt doen, maar ook méér. Ik maak graag dingen die mensen weer nieuwsgierig maken naar de toekomst, in plaats van dat ze alleen maar bang of boos zijn.” Na corona en andere crises is volgens Daan een soort vermoeidheid ontstaan. “Wat betreft creativiteit en ondernemendheid is Nederland geweldig, maar we moeten blijven investeren in nieuwe ideeën en durven uitproberen. Anders houdt het snel op. Je merkt nu een soort verkramping. Mensen praten niet eens meer over de toekomst, hebben er een negatief beeld over of negeren wat komen gaat. Dat is een probleem, want als we de toekomst niet kunnen verbeelden, kunnen we er ook niet aan bouwen. Mijn studenten, ik ben ook design professor in het buitenland, zeggen het zo: ‘De toekomst is helemaal niet leuk, die is bevroren. We erven alle problemen, maar krijgen niet het gereedschap om het op te lossen’. Dus waarom zouden ze nog hun best doen, of een ambitie hebben? Ik hoop dat onze projecten die nieuwsgierigheid weer aanwakkeren en de verkramping oplossen.”

Belangrijkste kunstwerk
Studio Roosegaarde is het belangrijkste kunstwerk dat Daan naar eigen zeggen heeft gemaakt. Dagelijks denkt hij na of de studio verder moet groeien, krimpen of investeren in eigen ideeën, maar ook over de risico’s en de balans tussen creativiteit en commercie. “Dat bepaalt de kwaliteit van je werk en je eigen vrijheid. Het team en de ruimte zijn door de jaren heen sterk gegroeid. Dat vind ik leuk. Ik wil elk project zelf beginnen en eindigen, maar daar tussenin word ik continu gevoed door experts, ontwerpers, techneuten en biologen. Samen een idee beter maken en realiseren, van die interactie houd ik.” Iedereen die bij Daan gaat werken krijgt het boek Creative Int, van de oprichters van Pixar. “Een film maken over een rat die kan koken (‘Ratatouille’) of een goudvis (‘Nemo’) leek een bij voorbaat mislukt idee, maar uiteindelijk waren het enorme successen. In het boek wordt beschreven hoe je creativiteit blijft voeden en laat groeien in complexere situaties en organisaties. Het gaat er volgens mij niet om dat je een idee hebt, maar dat je je eraan overgeeft.”

Eén van de ideeën waaraan Daan en zijn team zich hebben overgegeven is gevoed door het magische licht van vuurvliegjes, gecombineerd met de wens onze vuurwerktraditie een update te geven. Dat heeft geleid tot SPARK. Een poëtisch spektakel van duizenden biologisch afbreekbare vonkjes. Dat zijn in feite licht absorberende en reflecterende bellen die samen een gigantische wolk van zwevend licht vormen, van wel zestig bij vijftig meter. “Techniek is een geweldig stuk gereedschap om poëzie mee te maken”, vindt Daan. “Ontwerpers en techneuten zijn twee jaar bezig geweest met het ontwikkelen en uitproberen van een milieuvriendelijke technologie om dit te verwezenlijken. Daarbij hebben we steeds weer geleerd van de fouten die we hebben gemaakt.” Samengevat zegt hij: “Het is leuk om wat te vieren, maar het afsteken van traditioneel vuurwerk vertienvoudigt op dat moment de luchtvervuiling en geeft veel troep. Honden worden gek en mensen beschadigen hun ogen. Dat kan dus anders. We hebben steeds zo’n 10.000 mensen op één avond verwonderd en ontroerd in Bilbao, Londen, Aix-en-Provence, Madrid, Auckland en Melbourne en hopelijk ook nog eens in Nederland.”

“In 2007 ben ik begonnen met Studio Roosegaarde. Ik had allerlei ideeën in mijn hoofd, waarvan iedereen zei dat wat ik wilde helemaal niet kon. Daarom ben ik het zelf gaan doen, niet geld- of techniek-gedreven, maar idee-gedreven. Gaandeweg leerde ik dat je in sommige dingen heel goed en in andere heel slecht kunt zijn en heb ik een team van mensen gecreëerd die op bepaalde manieren slimmer zijn dan ik. Het is eigenlijk een soort koken. Ik heb een smaak in mijn mond en op mijn boodschappenlijstje staan de ingrediënten. De eerste pannenkoeken mislukken altijd, zo ook de eerste ideeën. Uiteindelijk wordt het resultaat, na miljoenen minibeslissingen, deelbaar en realiteit. Mensen die eerst zeiden dat het niet kon, zeggen na afloop dat zij het ook hadden gekund”, lacht Daan Roosegaarde. “Ze vragen vaak hoe ik weet dat iets een goed idee is. Dat weet je niet, het enige dat je kunt doen is het voeden met tijd, geld, liefde, hoop en energie. Op een gegeven moment voel je dat een idee goed is, doordat het je brengt waar je nooit eerder bent geweest. Een idee pakt soms anders uit dan gedacht en dus is het goed als je diverse projecten parallel laat lopen. De ‘fout’ van het ene project kan voedsel zijn voor een ander.”

Daan Roosegaarde is kunstenaar, innovator, architect, uitvinder, zelfs design professor, maar eigenlijk interesseert het hem niet welk etiket mensen hem opplakken. “Ik wil gewoon de wereld laten stralen”, zegt hij. “Ik heb me voor het project SPARK – milieuvriendelijk vuurwerk – laten inspireren door vuurvliegjes.” Nu kijkt hij door de ogen van een vlinder. “Ik denk dat we een manier hebben gevonden om de natuur licht te laten geven en dat naar onze wereld te trekken. Ik leg graag uit hoe zo’n idee uiteindelijk dankzij de inspanningen van iedereen bij Studio Roosegaarde iets wordt. Mensen vragen daarom. Mijn motto is dan ook ‘Een goed idee inspireert, een geweldig idee activeert’.”