Dit artikel verscheen in Academy Magazine 2024,
bekijk alle artikelen uit ACADEMY Magazine 2024 via onderstaand menu.

Onderwerpen
Duurzaamheid, Klimaat en Milieu, Ondernemerschap

Sinds zijn jeugd
Thomas Rau voelt al sinds zijn jeugd de drang ‘onze roofbouwmaatschappij te kantelen naar een oogstmaatschappij’. Als jonge tiener pakt het aansteken van een barbecue met benzine verkeerd uit en leeft hij lang in isolatie om te genezen van zijn brandwonden. In plaats van fysieke roofbouw te plegen heeft hij tijd om na te denken. Na een zevenjarige zoektocht vanaf zijn veertiende schrijft hij zich ‘per ongeluk’ in voor een opleiding tot architect. “Ik had toen niets met architectuur.” Sinds zijn 32ste werkt Thomas vanuit een sterk bewustzijn ten aanzien van het ontwerpen en bouwen van duurzame gebouwen. Nu 31 jaar later realiseert hij zich dat zijn visie voor sommigen moeilijk te bevatten kan zijn. “Alles spiegelt zich, hoe kan ik mensen dat laten voelen, zonder dat ze het hoeven te bedenken? Daarom heb ik Beethovens voorwaarts gecomponeerde ‘Mondscheinsonate’ genomen en een pianist gevraagd die achterwaarts te spelen met exact dezelfde noten. Het blijft herkenbaar Beethoven en is fantastisch, maar mensen horen iets dat ze op dat moment nog niet kunnen bedenken.” De eerste steen van Thomas’ nieuwe systeem is jaren geleden al gelegd. Door hemzelf. Hij koopt bijvoorbeeld al jaren lichturen om zijn Amsterdamse kantoor te verlichten en geen lampen, die blijven eigendom van de fabrikant/leverancier.

Pandemie creëert momentum
Het gesprek komt op de voorbije coronapandemie. “Een in feite lang verwachte crisis als deze, wanneer urgentie ineens actueel wordt, is een momentum dat ervoor zorgt dat we grote stappen kunnen maken. Dat is niet meteen voor eenieder goed nieuws, maar een crisis is wel een middel om vaart te maken in een ontwikkeling. Op 15 maart 2020 zei Mark Rutte: ‘Mensen er is een pandemie, vanaf morgen blijft iedereen thuis’. Als hij dat als VVD’er had voorgesteld had iedereen hem voor gek verklaard. Nu deden mensen het gewoon. De ‘Zeitenwende’ was een feit.” Thomas noemt de lockdown liever een lockhigh, een zegen. De coronacrisis als veto van de natuur die ons naar huis stuurt. “We zijn fysiek afgerekend op de manier waarop we met de wereld omgaan. Dit moment moeten we grijpen. Een crisissituatie als deze is een grote kans om grote transformaties te organiseren. Veranderen vanuit alleen vrijheid is zeer moeilijk”, zegt hij hintend op een mentale exit (mexit) uit het bestaande systeem. “Ik denk dat we door de crises van de laatste drie jaar geleerd hebben dingen te bedenken en organiseren die we allang vanuit inzicht en bewustzijn hadden kunnen bedenken.”

Het merk Mens activeren
Op dit moment activeren we het merk Mens onvoldoende. Dat is misschien wel het echte probleem. “De mens is inzichtgestuurd. Mensen zijn spirituele wezens op een menselijke reis. Niet omgekeerd. We moeten de drie lagen – vrijheid, blijheid, broederschap oftewel lichaam, ziel en geest – tegelijk activeren en organiseren. Op fysiek, maatschappelijk en individueel niveau, zodat ze met elkaar in balans zijn. Dan is de liefdesrelatie tussen de mens en de aarde te herstellen. We moeten doen wat nodig is, niet wat mogelijk is. De markt doet al wat mogelijk is en als iets anders dan het nodige mogelijk moet worden, is de overheid nodig. Kijk naar de lockdowns, los van wat ik daarvan vind, die waren hard nodig. Het nodige organiseren vraagt leiderschap, maar niet van ondernemers. Er is geen BV Nederland. Als de overheid op de stoel van de ondernemer zit, wordt de overheid een onderheid en de ondernemer een overnemer.” Maar inzichtgestuurde wezens hebben de vrijheid voor zichzelf het nodige te organiseren. Daar is geen overheid voor nodig. “De geschiedenis laat zien dat je maar één iemand nodig hebt om de hele wereld op zijn kop te zetten. Zoveel kracht heeft één mens. Daarvan zijn er 8 miljard, dus ik ben super optimistisch.”

Gedragsverandering
Thomas Rau vertelt nog even verder over de financiële, morele en sociale componenten van de drie lagen, die het gevolg zijn van een fundamentele gedragsverandering en wat dat voor de mensheid betekent. Uiteindelijk zegt hij: “We moeten de relatie tussen ons en de rest van de mensheid weer in evenwicht brengen, want dat kenmerk en alle drie de kenmerken van een goede liefdesrelatie zijn daarin op dit moment niet aanwezig. Het is niet een soort hype, circulair, culinair, ordinair of arbitrair, maar een fundamentele, nieuwe agenda die wij als mensheid moeten organiseren, in relatie met de aarde. Van de acht miljard aardbewoners is slechts vijf procent nodig om een andere kant op te gaan. 400 miljoen mensen kunnen het verschil maken.” Die Wende, de omwenteling is al in gang gezet. “Het moet vanuit de mensen komen. Wie het overkomt doet dat passief, wie er vrijwillig voor kiest is actief. Grootste probleem is nog dat we ons niet bekennen tot ons mens-zijn en dat we de mensheid-dingen niet activeren. We moeten ons mens-zijn en de rol die we spelen samenbrengen en niet scheiden. Dat is de kunst! Zelf kijk ik altijd naar het wereld-, mens- en zelfbeeld dat mensen hebben. Iemand met een fantastisch wereld- en mensbeeld kan een absolute klootzak zijn, een fantastisch persoon kan een totaal verkeerd mens- of wereldbeeld hebben. Wat moet je daarmee? Aan de hand van iemands beeld weet ik wat zijn of haar waardenkader is. Ik kan daar dan in meegaan of mij eraan onttrekken.”

Architectuurbenadering
“Ik doe alles op de manier waarop ik architectuur benader. Architectuur is voor mij het ruimtelijke faciliteren van de biografische ontwikkeling van mensen. Het fascinerende is dat je in de architectuur veel materie nodig hebt om het immateriële toegankelijk te maken. Kijk bijvoorbeeld naar de hoeveelheid materiaal in een kerk. De ruimte, de echo, alle het immateriële beleef je in de materie. Er is geen enkele kunst die meer materie nodig heeft dan architectuur om tot verschijning te komen.” Thomas probeert in alles dat hij als architect ontwerpt zijn ideeën over de samenwerking te verwerken. “Altijd, omdat ik als mens aan tafel zit. De vertaalslag per klant is immer anders, de scoringspercentages zijn eveneens verschillend, maar dat respecteer ik ook. Een klant die deze waarden verwerpt én blokkeert is niet mijn klant. Ik werk alleen maar voor mensen die op de één of andere manier het bewustzijn willen bevorderen, over die dingen die we nu met elkaar besproken hebben. Dat betekent dat je niet voor iedere klant werkt.”

Het is onzinnig dat we ons definiëren aan de hand van wat we bezitten, maar niet van wie we zijn. Misschien wel de volgende evolutiestap in onze ontwikkeling is dat de mensheid zich herbezint op het immateriële en zich toenemend bewust wordt van het feit dat lokale en nationale problemen eigenlijk niet meer bestaan. Het is allemaal mondiaal. Alles op aarde is eigendom van de hele mensheid. In andere woorden: we moeten ophouden wat eigenlijk van ons allemaal is te privatiseren. Mensheid-eigendom op aarde faciliteren is een super spannende ontwikkeling.”

Een uur voordat de architect, die onder andere met zijn bureau Turntoo de transitie naar een volledig circulaire economie faciliteert, tot deze conclusie komt, zegt hij al: “Alles wat we doen is in principe een tijdelijk antwoord op een tijdelijke behoefte. Eindige materialen gebruiken we om de tijdelijke aggregaten te bedienen. De grootste groeimarkt bestaat daardoor uit krimp en verspilling. We groeien ons arm op dit moment.” Dat is voor iemand wiens hoogste doel is de continuïteit van onze tijdelijke aanwezigheid te faciliteren een gotspe. Daarom wil Thomas de economie, de georganiseerde relatie tussen mens en natuur, voorzien van een nieuwe systeemarchitectuur met vernieuwende concepten, producten en diensten. “Zodat we als tijdelijke gasten in het gesloten aardse systeem als mensen mentaal kunnen blijven groeien. Als experiment laat ik mensen horen wat ze nog niet kunnen denken.”

Thomas is de bedenker van Madaster, het kadaster voor materialen. “De aarde is een gesloten systeem. Alles wat niet groeit is gelimiteerd. Dat geldt niet voor grondstoffen. Dat daar schaarste aan zou zijn is totale onzin. Alleen de vorm verandert. Er is op dit moment net zoveel goud op aarde als 10 miljard jaar geleden, alleen nu hangt het om je vinger of zit het in je horloge en vroeger zat het in de grond. In Madaster worden data vastgelegd over alle materialen en producten die verwerkt zijn in een object, zoals een brug of gebouw. Dat bevordert circulariteit. Door elk onderdeel te registreren, wordt inzicht verkregen in onder meer de losmaakbaarheid, ingebed CO₂ en toxiciteit van materialen en producten. “In 2060 hebben we 40 procent meer vastgoed. Daarop moeten we nu acteren. Dat is de toekomst. Volledige transparantie van alles. Dat geldt ook voor de beste businessmodellen.”

Waardencreatie en -behoud
Materialen als service, producten alleen nog als diensten aanbieden aan consumenten. Dat leidt tot duurzame producten, doordat het voor het verdienmodel niet meer nodig is ze een kortere dan mogelijke levensduur te geven. “Als je materiaal een identiteit geeft, zoals wij doen met het materialenpaspoort, zijn bijvoorbeeld een gebouw of een apparaat aan het einde van hun levensduur niet langer waardeloos, maar materiaalmijnen voor andere en nieuwe toepassingen.” Thomas legt uit wat het Turntoo-model, met als onderdelen waardencreatie en waardenbehoud, inhoudt. “In voorwaartse richting voeg je waarde toe en in terugwaartse richting kun je die behouden. ”In zijn populaire boek ‘Material Matters’ legt Thomas precies uit hoe het werkt.

Het systeem komt erop neer dat productieprocessen – en ook de producten zelf – zo zijn ontworpen dat grondstoffen altijd in hun oorspronkelijke vorm kunnen terugkeren bij de producenten en worden hergebruikt. Materialen blijven dankzij de condities continu in de keten circuleren en verworden niet zoals tot nu toe vaak gebeurt in de waardencreatieketen tot afval. “In de voorwaartse richting is vrijheid het Leitmotiv en in de terugwaartse verantwoordelijkheid. Dus als je de waardenbehoudketen omarmt en iets uit vrijheid weggeeft, moet je dat uit verantwoordelijkheid ook terugnemen. Het gaat erom dat iedereen verantwoordelijk moet zijn voor de consequenties van een tijdelijke beslissing. Nu is altijd de volgende persoon verantwoordelijk voor de gevolgen van wat de vorige heeft bedacht. Eigenlijk moeten we de economie organiseren zoals een bibliotheek. Je leent een boek, leest het en geeft het terug. Dat is voor sommige mensen moeilijk te bedenken.”

De tijd waarin we leven is niets minder dan een totale ommezwaai in de geschiedenis. Een ‘Zeitenwende’ (Duits woord van het jaar 2022), zoals de bevlogen en bewogen architect Thomas Rau het noemt. “Ik leg heel sterk de nadruk op materiaal als dienstverlening. Ik denk dat we nooit meer eigenaar van materialen worden, maar alleen nog in bruikleen nemen.” Die visie is onderdeel van de volgende evolutiestap in de mensheidcultuur, vindt de oprichter van architectenbureau RAU en het bedrijf Turntoo, die vooral bekend is door zijn duurzame en circulaire gebouwen. Thomas laat zich in al zijn handelen leiden door de toekomst en dat levert interessante uitspraken en boeiende lezingen op.

'De mensheid is op weg naar een volgende evolutiestap'