prof. dr. Jan Jonker

Door Jacques Geluk

Transitie als constante

Denken over veranderen
In dat streven naar een andere, duurzame en circulaire economie moet er één op één en doorlopend een verbinding komen met denken over veranderen. Niet alleen in organisaties, maar veel meer of juist tussen organisaties, gericht op waardenketens, netwerken en kringlopen. Duurzaam-heid en circulariteit moeten verbonden worden met inter-organisatorische opgaven die zij vertegenwoordigen. Dat betekent (leren) loslaten en met elkaar inzetten op transformatie en transitie. De vraag is wel of we mentaal en conceptueel zijn toegerust voor de aard van de verandering waar we aan willen werken. Maar dat zullen we onderweg wel ontdekken. Maar er is geen keus dan al werkend de weg ontdekken hoe het kan, hoe het moet. Teruggaan kan niet. De economie van gisteren is geen oplossing voor de complexe en verweven vraagstukken van vandaag. Dat betekent dat we vol moeten inzetten op duurzaam én circulair organiseren zowel in als tussen organisaties. We hebben geen andere keuze. En ja, dat doet pijn. En daar op inzetten is niet een keuze voor even, maar voor meerdere decennia. Nee leuker is het niet te maken. Het roer moet om en daar zijn we nog wel even mee bezig.

Hypothetische stip
Ergens is wel een hypothetische stip op de horizon benoemd als het streven naar een duurzame en circulaire economie.

Dat is wel een lastige. Want voor veel mensen, bedrijven, werknemers, burgers en politici heeft dit geen concrete betekenis en zet niet aan tot dingen anders doen. Zeker, het zijn brede en uitdagende concepten die maar deels de opgave dekken en ook nog eens onder de voorwaarde dat we ernaar gaan handelen. Perfecte ‘greenwashing’ ligt hier immers al te vaak op de loer. En dwars daar doorheen blijven vooraanstaande economen roepen dat zoiets alleen maar kan met (groene) groei. Meer recyclen en de vraagstukken zijn opgelost, maar komen we er zo wel? Moeten we niet, hoe lastig ook, veel dieper graven – kijken naar onze economische uitgangspunten en aannames, naar hoe we komen tot andere vormen van collectieve waardencreatie. Samen werken aan collectieve businessmodellen. Met als gevolg een andere verdeling van rollen, van verantwoordelijkheden en risico’s en niet zelden een radicaal andere opvatting over wat van waarde is. Want wat van waarde is, is in onze maatschappij verworden tot het monetariseren van alles wat we hebben, kennen of zijn. En als dat niet kan, telt het niet.

We zijn bezig versneld afscheid te nemen van een maatschappij zoals die is opgebouwd in de periode na de Tweede Wereldoorlog. Te lang hebben we problemen waar we weet van hadden met de mantel der onwetendheid bedekt. De maatschappij van mijn en uw ouders, van het neoliberalisme als panacee voor alles, van laissez-faire, van de markt lost het wel op (wat de markt niet doet) is niet langer een houdbaar concept. De gul beschikbare Ruttiliaanse miljardenlapmiddelen zijn geen oplossing voor de vraagstukken waar we voor staan, zoals water, stikstof en klimaat. Maar, terwijl we moeten loslaten en afbouwen zijn we niet op weg naar een helder nieuw concept. En daarin zit de grote lastigheid van deze tijd. We hebben geen heldere stip op de horizon, een gedeeld frame of bindend verhaal. Dat betekent dat we elkaar moeten toestaan veel meer te zoeken, prutsen en proberen. Maar ook veel meer te falen.

In de kluwen van opgaven rond, zeg grondstoffen, vervuiling, klimaatafbraak en water, is een uitweg of heldere route ver te zoeken. Niet in de laatste plaats zitten we opgesloten in een economie-opvatting waar we bijna niet buiten kunnen denken, laat staan afscheid van nemen. Het moet radicaal anders, maar hoe dan? Die vraag stellen is haar zeker niet even beantwoorden.